Aanbieders van JeugdzorgPlus werken al langere tijd samen om het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen terug te dringen. De samenleving en brede jeugdhulp staan voor het uitgangspunt vrijheidsbeperking steeds verder terug te dringen, waarbij JeugdzorgPlus een belangrijke opdracht heeft.
De nieuwe wet- en regelgeving, die op 1 januari 2024 inging, is gebaseerd op het ‘nee, tenzij…’-principe. Dit betekent dat vrijheidsbeperkende maatregelen niet mogen worden toegepast, behalve wanneer er voor de specifieke jeugdige geen minder bezwarende alternatieven zijn. De maatregelen moeten ook passend zijn en de verwachting moet zijn dat de maatregel effectief is, dat wil zeggen het gewenste effect bereikt voor de beoogde jeugdige. Deze afweging wordt per jeugdige gemaakt. Er is sprake van individueel maatwerk. De inspectie houdt toezicht op de uitvoering.
Ontwikkelingen in het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen in de JeugdzorgPlus
De grafieken hieronder laten de ontwikkelingen zien in het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen binnen JeugdzorgPlus, zoals deze geregistreerd zijn over de periode van het vierde kwartaal van 2019 tot en met het tweede kwartaal van 2025.
We benoemen hier de meest opvallende ontwikkelingen. Onder de verschilende grafieken is nog extra toelichting op de data te vinden.
Bij het interpreteren van deze cijfers moet er rekening mee worden gehouden dat deze een resultaat zijn van de registratie door zorg-professionals. En dat dit beïnvloed kan worden door aanpassingen in de manier van registreren en interpretatie van definities, meer of minder aandacht voor het onderwerp en veranderingen in zorgcapaciteit. Bij het onderdeel "Wat betekenen deze cijfers" wordt dit verder toegelicht.
- Het aantal jongeren in JeugdzorgPlus laat een dalende trend zien. Na een beperkte daling in 2024, zet nu weer een verdere daling in.
- De laatste twee kwartalen laten een afname zien van het aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren, zowel met als zonder nachtinsluitingen. Nachtinsluitingen zijn vanaf januari 2024 wettelijk niet meer toegestaan en worden geregistreerd als gedwongen afzonderen (meer over nachtinsluitingen is te vinden in de toelichting bij de grafiek 'Aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren').
- Naast een afname van gedwongen afzonderen, is er ook een afname zichtbaar in gebruik van de eigen kamer bij gedwongen afzonderen (van 97% vorig kwartaal naar 80% in tweede kwartaal van 2025, dit is inclusief de nachtinsluitingen). Dit betekent dat voor gedwongen afzonderen vaker gebruik is gemaakt van een veilige ruimte. De vraag is of dit een gewenste situatie is en hoe jongeren dit ervaren. Dit wordt meegenomenin toekomstige uitvragen aan het panel. Tegelijk is er een toename zichtbaar van vaker de deur op slot van 34% in het eerste kwartaal van 2025 naar 46% in het tweede kwartaal van 2025 (hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen nachtinsluitingen en of eigen kamer of veilige kamer).
- De gemiddelde geregistreerde duur van afzonderingen laat pieken en dalen zien door de tijd heen. Mogelijke verklaringen zijn betere registratie, zwaardere problematiek bij de kleinere groep jongeren die nog in JeugdzorgPlus verblijft, of personeelstekorten door arbeidsmarktproblemen.
- Gedwongen afzondering blijft de meest geregistreerde vrijheidsbeperkende maatregel, gevolgd door fysiek vastpakken en beperking communicatie, en onderzoek aan lichaam en kleding.
De cijfers in de grafieken zijn gebaseerd op registratie van 10 aanbieders (15 locaties) van JeugdzorgPlus, waarbij niet alle organisaties elk kwartaal aanleveren. In de periode van 2022 tot en met het tweede kwartaal van 2023 hebben minder organisaties gegevens aangeleverd, waardoor sommige cijfers in die periode minder volledig zijn. Het aantal locaties waarvan de cijfers worden weergegeven is in de grafieken aangegeven met 'n', deze wordt zichtbaar door met de cursor over een datapunt te gaan.
Per figuur is extra toelichting te zien via het vergrootglas of 'meer info’.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
De grafiek geeft het aantal unieke jongeren in zorg in de JeugdzorgPlus weer, per kwartaal. Voor deze gegevens wordt gebruik gemaakt van gegevens uit TLS, het Toeleidingssysteem van Jeugdzorg Nederland. Hiermee wordt de administratie en communicatie rondom de plaatsing van jongeren bij een JeugdzorgPlus organisatie gefaciliteerd.
De ingezette daling van het aantal unieke jongeren in JeugdzorgPlus zet zich maar beperkt door in 2024, en laat in 2025 weer een verdere daling zien.
Extra toelichting
De grafiek geeft het aantal unieke jongeren in zorg in de JeugdzorgPlus weer, per kwartaal. Voor deze gegevens wordt gebruik gemaakt van gegevens uit TLS, het Toeleidingssysteem van Jeugdzorg Nederland. Hiermee wordt de administratie en communicatie rondom de plaatsing van jongeren bij een JeugdzorgPlus organisatie gefaciliteerd.
De ingezette daling van het aantal unieke jongeren in JeugdzorgPlus zet zich maar beperkt door in 2024, en laat in 2025 weer een verdere daling zien.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
In deze cijfers is geen onderscheid gemaakt in eigen kamer, afzonderlijke veilige ruimte of overige ruimte.
De eerste twee kwartalen van 2025 laten een afname zien van het aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren, zowel met als zonder nachtinsluitingen. Nachtinsluitingen zijn vanaf januari 2024 wettelijk niet meer toegestaan en worden geregistreerd als gedwongen afzonderen (zie verder de toelichting hieronder). Als we de nachtinsluitingen buiten beschouwing laten, is er vanaf het derde kwartaal 2024 een daling zichtbaar in het aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren per kwartaal.
Verandering in regels rond het afsluiten van kamers 's nachts
Sinds januari 2024 is het van buitenaf afsluiten van de kamer van de jongere wettelijk niet meer toegestaan. Nog niet alle JeugdzorgPlus-organisaties kunnen hier 's nachts aan voldoen, zonder de veiligheid van de jongere in gevaar te brengen – bijvoorbeeld als de jongere de deur niet zelf van binnenuit op slot kan doen. Daarom wordt dit geregistreerd als een vorm van gedwongen afzondering. Dit zorgt voor een toename in het aantal afzonderingen in 2024. Als we deze specifieke situaties buiten beschouwing laten, zien we juist een daling, die verder doorzet in 2025.
In de periode van 2022 tot en met het 3e kwartaal van 2023 is door minder organisaties data aangeleverd, waardoor de daar zichtbare daling mogelijk geen goed beeld geeft van het totaal.
Definities
Onder gedwongen afzonderen wordt verstaan het tegen de wil van de jongere plaatsen in een ruimte die hij/zij niet mag of kan verlaten (dit kan zijn de eigen kamer of een afzonderlijke veilige ruimte).
Gedwongen afzondering in de eigen kamer
De jeugdhulpprofessional die de jeugdige deze maatregel aanzegt, vertelt de jeugdige duidelijk de aanleiding voor de verplichting tot het verblijven in de eigen kamer. De jeugdhulpprofessional zoekt binnen 15 minuten, nadat de jeugdige daadwerkelijk op zijn kamer verblijft, contact met de jeugdige. Het doel is contactherstel. Indien de jeugdige op dat moment geen contact wenst, maken de jeugdhulpprofessional en jeugdige samen een tijdsafspraak voor het volgende contact. Sinds januari 2024 is het wettelijk niet meer toegestaan om de kamer van de jongere daarbij af te sluiten (ook wel genoemd "kamerinsluitingen"). Daar waar de kamer van de jongere snachts vanuit veiligheidsredenen nog wel van buitenaf wordt afgesloten (bijvoorbeeld omdat de jongere de eigen kamer niet van binnen uit op slot kan doen), wordt dit geregistreerd als gewongen afzonderen en hier geduid als nachtinsluiting.
Nachtinsluitingen zijn als volgt uit de data gefilterd: starttijd in de avond, deur op slot en duur langer dan 6 uur.
Gedwongen afzondering in een afzonderlijke veilige ruimte
Het tegen de wil van de jeugdige plaatsen in een afzonderlijke veilige ruimte die hij of zij niet mag of kan verlaten. Deze ruimte voldoet aan wettelijke voorwaarden. Deze vorm van afzonderen mag alleen toegepast worden bij jongeren vanaf 12 jaar en indien er sprake is van een noodsituatie. Een gekwalificeerde gedragswetenschapper beoordeelt of een afzondering noodzakelijk en geschikt is om een noodsituatie af te wenden. Is dat het geval? Dan mag een afzondering gedurende maximaal één dag toegepast worden, met de mogelijkheid van een eenmalige verlenging van één dag indien een gekwalificeerde gedragswetenschapper oordeelt dat er nog sprake is van een noodsituatie en afzondering noodzakelijk en geschikt is om die noodsituatie af te wenden. De jeugdhulpprofessional die de jongere deze maatregel aanzegt vertelt de jongere duidelijk de aanleiding voor de verplichting tot het verblijven in deze ruimte.
Extra toelichting
In deze cijfers is geen onderscheid gemaakt in eigen kamer, afzonderlijke veilige ruimte of overige ruimte.
De eerste twee kwartalen van 2025 laten een afname zien van het aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren, zowel met als zonder nachtinsluitingen. Nachtinsluitingen zijn vanaf januari 2024 wettelijk niet meer toegestaan en worden geregistreerd als gedwongen afzonderen (zie verder de toelichting hieronder). Als we de nachtinsluitingen buiten beschouwing laten, is er vanaf het derde kwartaal 2024 een daling zichtbaar in het aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren per kwartaal.
Verandering in regels rond het afsluiten van kamers 's nachts
Sinds januari 2024 is het van buitenaf afsluiten van de kamer van de jongere wettelijk niet meer toegestaan. Nog niet alle JeugdzorgPlus-organisaties kunnen hier 's nachts aan voldoen, zonder de veiligheid van de jongere in gevaar te brengen – bijvoorbeeld als de jongere de deur niet zelf van binnenuit op slot kan doen. Daarom wordt dit geregistreerd als een vorm van gedwongen afzondering. Dit zorgt voor een toename in het aantal afzonderingen in 2024. Als we deze specifieke situaties buiten beschouwing laten, zien we juist een daling, die verder doorzet in 2025.
In de periode van 2022 tot en met het 3e kwartaal van 2023 is door minder organisaties data aangeleverd, waardoor de daar zichtbare daling mogelijk geen goed beeld geeft van het totaal.
Definities
Onder gedwongen afzonderen wordt verstaan het tegen de wil van de jongere plaatsen in een ruimte die hij/zij niet mag of kan verlaten (dit kan zijn de eigen kamer of een afzonderlijke veilige ruimte).
Gedwongen afzondering in de eigen kamer
De jeugdhulpprofessional die de jeugdige deze maatregel aanzegt, vertelt de jeugdige duidelijk de aanleiding voor de verplichting tot het verblijven in de eigen kamer. De jeugdhulpprofessional zoekt binnen 15 minuten, nadat de jeugdige daadwerkelijk op zijn kamer verblijft, contact met de jeugdige. Het doel is contactherstel. Indien de jeugdige op dat moment geen contact wenst, maken de jeugdhulpprofessional en jeugdige samen een tijdsafspraak voor het volgende contact. Sinds januari 2024 is het wettelijk niet meer toegestaan om de kamer van de jongere daarbij af te sluiten (ook wel genoemd "kamerinsluitingen"). Daar waar de kamer van de jongere snachts vanuit veiligheidsredenen nog wel van buitenaf wordt afgesloten (bijvoorbeeld omdat de jongere de eigen kamer niet van binnen uit op slot kan doen), wordt dit geregistreerd als gewongen afzonderen en hier geduid als nachtinsluiting.
Nachtinsluitingen zijn als volgt uit de data gefilterd: starttijd in de avond, deur op slot en duur langer dan 6 uur.
Gedwongen afzondering in een afzonderlijke veilige ruimte
Het tegen de wil van de jeugdige plaatsen in een afzonderlijke veilige ruimte die hij of zij niet mag of kan verlaten. Deze ruimte voldoet aan wettelijke voorwaarden. Deze vorm van afzonderen mag alleen toegepast worden bij jongeren vanaf 12 jaar en indien er sprake is van een noodsituatie. Een gekwalificeerde gedragswetenschapper beoordeelt of een afzondering noodzakelijk en geschikt is om een noodsituatie af te wenden. Is dat het geval? Dan mag een afzondering gedurende maximaal één dag toegepast worden, met de mogelijkheid van een eenmalige verlenging van één dag indien een gekwalificeerde gedragswetenschapper oordeelt dat er nog sprake is van een noodsituatie en afzondering noodzakelijk en geschikt is om die noodsituatie af te wenden. De jeugdhulpprofessional die de jongere deze maatregel aanzegt vertelt de jongere duidelijk de aanleiding voor de verplichting tot het verblijven in deze ruimte.
Extra toelichting
Het gebruik van de eigen kwamer van de jongere bij gedwongen afzonderen was 80% in het tweede kwartaal van 2025 (dit is inclusief de nachtinsluitingen). Dit is een afname in het gebruik van de eigen kamer t.o.v. het vorige kwartaal, toen was dat 97%. Dit betekent dat voor gedwongen afzonderen in het afgelopen kwartaal vaker gebruik is gemaakt van een veilige ruimte. De vraag is of dit een gewenste situatie is en hoe jongeren dit ervaren.
Extra toelichting
Het gebruik van de eigen kwamer van de jongere bij gedwongen afzonderen was 80% in het tweede kwartaal van 2025 (dit is inclusief de nachtinsluitingen). Dit is een afname in het gebruik van de eigen kamer t.o.v. het vorige kwartaal, toen was dat 97%. Dit betekent dat voor gedwongen afzonderen in het afgelopen kwartaal vaker gebruik is gemaakt van een veilige ruimte. De vraag is of dit een gewenste situatie is en hoe jongeren dit ervaren.
Extra toelichting
In het tweede kwartaal van 2025 was bij 46% van de gedwongen afzonderingen de deur op slot (dit is inclusief de nachtinsluitingen). Dit is een toename t.o.v. het vorige kwartaal, toen was in 34% van de gedwongen afzonderingen de deur op slot.
Extra toelichting
In het tweede kwartaal van 2025 was bij 46% van de gedwongen afzonderingen de deur op slot (dit is inclusief de nachtinsluitingen). Dit is een toename t.o.v. het vorige kwartaal, toen was in 34% van de gedwongen afzonderingen de deur op slot.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
De registratie van de tijdsduur van de gedwongen afzonderingen is door de tijd heen verbeterd, maar nog niet bij alle organisaties even betrouwbaar. Niet alle afzonderingen zijn voorzien van een tijdsregistratie. Daarnaast komt het voor dat één enkele, langdurige afzondering in een kwartaal (bijvoorbeeld van 12 uur) het gemiddelde vertekent, zeker wanneer de meeste andere afzonderingen slechts rond een uur duren. Het gemiddelde is daardoor gevoelig voor uitschieters.
Vanaf januari 2024 is het wettelijk niet meer toegestaan om jongeren ’s nachts op hun kamer op te sluiten (de kamerdeur van buiten af op slot), waardoor dit soort situaties nu als gedwongen afzondering moeten worden geregistreerd. Niet alle instellingen konden deze verandering direct veilig invoeren, wat terug te zien is in de cijfers (zie ook de brief Jeugdzorg Nederland). De inspectie houdt hier toezicht op. Instellingen gaan nog wel verschillend om met de registratie van nachtinsluitingen. Dit is een lerend aspect binnen de JeugdzorgPlus-organisaties.
Trend:
Zichtbaar is in de beginfase van de registratie, dat er een een initiële toename is in 2021 tot gemiddeld 139 minuten per gedwongen afzondering en vanaf het tweede kwartaal van 2022 een afname van de geregistreerde duur, tot 70 minuten gemiddeld per gedwongen afzondering. De duiding is dat hier het effect van lerend netwerk, een betere registratie, bewustwording en anders omgaan met situaties van invloed is.
De kortdurende stijging in het eerste halfjaar van 2023 naar 154 minuten gemiddeld per afzondering, de daarop volgende daling naar 84 minuten en daarna in 2024 weer een lichte stijging tot 105 minuten gemiddeld per gedwongen afzondering, laten zich niet eenduidig verklaren. Ook in 2025 zien we de gemiddelde duur dalen en stijgen. Van invloed hierop kunnen zijn de toename van jongeren met complexe problematiek, waarbij uitzonderingen het gemiddelde beïnvloeden, maar ook personele bezetting en mogelijk (tijdelijk) anders omgaan met registratie.
Definities
Zie definitie onder grafiek 'Aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren'
Extra toelichting
De registratie van de tijdsduur van de gedwongen afzonderingen is door de tijd heen verbeterd, maar nog niet bij alle organisaties even betrouwbaar. Niet alle afzonderingen zijn voorzien van een tijdsregistratie. Daarnaast komt het voor dat één enkele, langdurige afzondering in een kwartaal (bijvoorbeeld van 12 uur) het gemiddelde vertekent, zeker wanneer de meeste andere afzonderingen slechts rond een uur duren. Het gemiddelde is daardoor gevoelig voor uitschieters.
Vanaf januari 2024 is het wettelijk niet meer toegestaan om jongeren ’s nachts op hun kamer op te sluiten (de kamerdeur van buiten af op slot), waardoor dit soort situaties nu als gedwongen afzondering moeten worden geregistreerd. Niet alle instellingen konden deze verandering direct veilig invoeren, wat terug te zien is in de cijfers (zie ook de brief Jeugdzorg Nederland). De inspectie houdt hier toezicht op. Instellingen gaan nog wel verschillend om met de registratie van nachtinsluitingen. Dit is een lerend aspect binnen de JeugdzorgPlus-organisaties.
Trend:
Zichtbaar is in de beginfase van de registratie, dat er een een initiële toename is in 2021 tot gemiddeld 139 minuten per gedwongen afzondering en vanaf het tweede kwartaal van 2022 een afname van de geregistreerde duur, tot 70 minuten gemiddeld per gedwongen afzondering. De duiding is dat hier het effect van lerend netwerk, een betere registratie, bewustwording en anders omgaan met situaties van invloed is.
De kortdurende stijging in het eerste halfjaar van 2023 naar 154 minuten gemiddeld per afzondering, de daarop volgende daling naar 84 minuten en daarna in 2024 weer een lichte stijging tot 105 minuten gemiddeld per gedwongen afzondering, laten zich niet eenduidig verklaren. Ook in 2025 zien we de gemiddelde duur dalen en stijgen. Van invloed hierop kunnen zijn de toename van jongeren met complexe problematiek, waarbij uitzonderingen het gemiddelde beïnvloeden, maar ook personele bezetting en mogelijk (tijdelijk) anders omgaan met registratie.
Definities
Zie definitie onder grafiek 'Aantal gedwongen afzonderingen per 10 jongeren'
De lijnen van de verschillende vrijheidsbeperkende maatregelen in onderstaande grafieken kunnen weggeklikt worden door in de legenda de naam van het type maatregel aan te klikken. Door met de muis op een data-punt te staan wordt ook zichtbaar welke maatregel het betreft.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
Het aantal geregistreerde vrijheidsbeperkende maatregelen per 10 jongeren laat vanaf het tweede kwartaal van 2023 een toename zien.
Verder is zichtbaar dat vanaf 2025 een afname is in gedwongen afzonderen en een doorzetting van een toename in beperking communicatie. Daarbij speelt vaak het dilemma of een beperking van de communicatie (bijvoorbeeld beperkt gebruik van een mobiele telefoon) een vrijheidsbeperkende maatregel is (bijvoorbeeld vanwege risicovolle contacten in bijvoorbeeld loverboy circuit) of een pedagogische maatregel.
Vastpakken is naast gedwongen afzonderen nog steeds een vrij constante ingezet middel. De overige vrijheidsberkende maatregelen worden minder vaak ingezet en gaan een beetje op en neer.
Bij de interpretatie van deze veranderingen kunnen de volgende factoren van invloed zijn:
- Registratie-effect: Vanaf begin 2023 wordt er anders geregistreerd. Er zijn nieuwe definities opgesteld binnen het lerend netwerk “Ik laat je niet alleen” van JeugdzorgPlus-organisaties. En er is ook meer bewustwording over wat onder afzondering kan worden verstaan (bijvoorbeeld afzonderen in een traphal die op slot gaat is ook afzonderen). Vanaf 2023 worden naast gedwongen afzondering ook andere vrijheidsbeperkende maatregelen geregistreerd. De tendens die hier mogelijk zichtbaar is, is dat er steeds beter geregistreerd wordt (waardoor een toename zichtbaar is), waarna door meer bewustwording van de maatregelen en inzet van alternatieven een lichte afname zichtbaar is.
- Afbouw van JeugdzorgPlus: Vanaf 2022 worden jongeren minder snel naar JeugdzorgPlus doorverwezen. Er wordt eerst gezocht naar alternatieve oplossingen. Als jongeren later toch in JeugdzorgPlus terechtkomen, hebben ze vaak zwaardere problematiek.
- De inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen is niet altijd evenredig verdeeld over alle jongeren in de JeugdzorgPlus. De expertraad geeft aan dat in de praktijk vaak wordt gezien dat 80% van de maatregelen bij een klein deel van de jongeren wordt ingezet.
Definities
De definities zijn terug te vinden in de handleiding
Extra toelichting
Het aantal geregistreerde vrijheidsbeperkende maatregelen per 10 jongeren laat vanaf het tweede kwartaal van 2023 een toename zien.
Verder is zichtbaar dat vanaf 2025 een afname is in gedwongen afzonderen en een doorzetting van een toename in beperking communicatie. Daarbij speelt vaak het dilemma of een beperking van de communicatie (bijvoorbeeld beperkt gebruik van een mobiele telefoon) een vrijheidsbeperkende maatregel is (bijvoorbeeld vanwege risicovolle contacten in bijvoorbeeld loverboy circuit) of een pedagogische maatregel.
Vastpakken is naast gedwongen afzonderen nog steeds een vrij constante ingezet middel. De overige vrijheidsberkende maatregelen worden minder vaak ingezet en gaan een beetje op en neer.
Bij de interpretatie van deze veranderingen kunnen de volgende factoren van invloed zijn:
- Registratie-effect: Vanaf begin 2023 wordt er anders geregistreerd. Er zijn nieuwe definities opgesteld binnen het lerend netwerk “Ik laat je niet alleen” van JeugdzorgPlus-organisaties. En er is ook meer bewustwording over wat onder afzondering kan worden verstaan (bijvoorbeeld afzonderen in een traphal die op slot gaat is ook afzonderen). Vanaf 2023 worden naast gedwongen afzondering ook andere vrijheidsbeperkende maatregelen geregistreerd. De tendens die hier mogelijk zichtbaar is, is dat er steeds beter geregistreerd wordt (waardoor een toename zichtbaar is), waarna door meer bewustwording van de maatregelen en inzet van alternatieven een lichte afname zichtbaar is.
- Afbouw van JeugdzorgPlus: Vanaf 2022 worden jongeren minder snel naar JeugdzorgPlus doorverwezen. Er wordt eerst gezocht naar alternatieve oplossingen. Als jongeren later toch in JeugdzorgPlus terechtkomen, hebben ze vaak zwaardere problematiek.
- De inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen is niet altijd evenredig verdeeld over alle jongeren in de JeugdzorgPlus. De expertraad geeft aan dat in de praktijk vaak wordt gezien dat 80% van de maatregelen bij een klein deel van de jongeren wordt ingezet.
Definities
De definities zijn terug te vinden in de handleiding
