Aanbieders van JeugdzorgPlus werken al langere tijd samen om het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen terug te dringen. Vrijheidsbeperkende maatregelen inzetten om controle over jongeren te krijgen of uit professionele onmacht heeft in de praktijk vaak een averechtse werking. De samenleving en brede jeugdhulp staan voor het uitgangspunt vrijheidsbeperking steeds verder terug te dringen, waarbij JeugdzorgPlus een belangrijke opdracht heeft.
De nieuwe wet- en regelgeving, die op 1 januari 2024 inging, is gebaseerd op het ‘nee, tenzij…’-principe. Dit betekent dat vrijheidsbeperkende maatregelen niet mogen worden toegepast, behalve wanneer er voor de specifieke jeugdige geen minder bezwarende alternatieven zijn. De maatregelen moeten ook passend zijn en de verwachting moet zijn dat de maatregel effectief is, dat wil zeggen het gewenste effect bereikt voor de beoogde jeugdige. Deze afweging wordt per jeugdige gemaakt. Er is sprake van individueel maatwerk. De inspectie houdt toezicht op de uitvoering.
De figuren hieronder tonen de voortgang op het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen in de JeugdzorgPlus vanaf kwartaal 4 2019 tot en met kwartaal 3 2024:
- Vanuit het lerend netwerk ‘Ik laat je niet alleen’ is in 2019 begonnen met het verzamelen van data over gedwongen afzonderen. Vanaf 2023 is dit uitgebreid met de andere vrijheidsbeperkende maatregelen.
- De grafieken zijn gebaseerd op cijfers van 10 aanbieders (15 locaties) van JeugdzorgPlus. Echter in de periode van 2022 tot en met het tweede kwartaal van 2023 is er door minder organisaties data aangeleverd.
- In de figuren wordt geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen ruimte waarin afzondering plaatsvond. Het kan bijvoorbeeld gaan om de eigen kamer van de jongere, een afzonderlijke veilige ruimte of een overige ruimte op de locatie.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
Het aantal geregistreerde vrijheidsbeperkende maatregelen per 10 jongeren is vanaf het tweede kwartaal van 2023 toegenomen. Vanaf kwartaal 2 van 2024 lijkt dit aantal weer licht te dalen. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor deze veranderingen:
- Registratie-effect: Vanaf begin 2023 wordt er anders geregistreerd. Er zijn nieuwe definities opgesteld binnen het lerend netwerk “Ik laat je niet alleen” van JeugdzorgPlus organisaties. En er is ook meer bewustwording over wat onder afzondering kan worden verstaan (bijvoorbeeld afzonderen in een traphal die op slot gaat is ook afzonderen). Vanaf 2023 worden naast gedwongen afzondering ook andere vrijheidsbeperkende maatregelen geregistreerd. De tendens die hier mogelijk zichtbaar is, is dat er steeds beter geregistreerd wordt (waardoor een toename zichtbaar is), waarna door meer bewustwording van de maatregelen en inzet van alternatieven een lichte afname zichtbaar is.
- Afbouw van JeugdzorgPlus: Vanaf 2022 worden jongeren minder snel naar JeugdzorgPlus doorverwezen. Er wordt eerst gezocht naar alternatieve oplossingen. Als jongeren later toch in JeugdzorgPlus terechtkomen, hebben ze vaak zwaardere problematiek.
- Corona-effecten: De periode 2020-2021 kan ook nog beïnvloed zijn door de coronamaatregelen.
- Verder kan het zijn dat niet alle jongeren in JeugdzorgPlus vrijheidsbeperkende maatregelen hebben. De Expertraad geeft aan dat in de praktijk vaak wordt gezien dat 80% van de maatregelen bij een klein deel van de jongeren wordt ingezet.
Definities
De definities zijn terug te vinden in de handleiding
Extra toelichting
Het aantal geregistreerde vrijheidsbeperkende maatregelen per 10 jongeren is vanaf het tweede kwartaal van 2023 toegenomen. Vanaf kwartaal 2 van 2024 lijkt dit aantal weer licht te dalen. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor deze veranderingen:
- Registratie-effect: Vanaf begin 2023 wordt er anders geregistreerd. Er zijn nieuwe definities opgesteld binnen het lerend netwerk “Ik laat je niet alleen” van JeugdzorgPlus organisaties. En er is ook meer bewustwording over wat onder afzondering kan worden verstaan (bijvoorbeeld afzonderen in een traphal die op slot gaat is ook afzonderen). Vanaf 2023 worden naast gedwongen afzondering ook andere vrijheidsbeperkende maatregelen geregistreerd. De tendens die hier mogelijk zichtbaar is, is dat er steeds beter geregistreerd wordt (waardoor een toename zichtbaar is), waarna door meer bewustwording van de maatregelen en inzet van alternatieven een lichte afname zichtbaar is.
- Afbouw van JeugdzorgPlus: Vanaf 2022 worden jongeren minder snel naar JeugdzorgPlus doorverwezen. Er wordt eerst gezocht naar alternatieve oplossingen. Als jongeren later toch in JeugdzorgPlus terechtkomen, hebben ze vaak zwaardere problematiek.
- Corona-effecten: De periode 2020-2021 kan ook nog beïnvloed zijn door de coronamaatregelen.
- Verder kan het zijn dat niet alle jongeren in JeugdzorgPlus vrijheidsbeperkende maatregelen hebben. De Expertraad geeft aan dat in de praktijk vaak wordt gezien dat 80% van de maatregelen bij een klein deel van de jongeren wordt ingezet.
Definities
De definities zijn terug te vinden in de handleiding
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
* Deze grafiek bevat locatie data, vergroot de grafiek voor het bekijken van deze data.
Extra toelichting
De registratie van de tijdsduur van de gedwongen afzonderingen is door de tijd heen verbeterd, maar nog niet bij alle organisaties even betrouwbaar. Ook wordt nog niet bij alle afzonderingen de tijdsduur geregistreerd. Verder gebeurt soms dat één afzondering in een kwartaal veel langer duurt (bijv. 12 uur), dan de resterende afzonderingen in dat kwartaal (bijv. 1 uur). Het gemiddelde is gevoelig voor dit soort uitschieters.
De geregistreerde gemiddelde duur van gedwongen afzondering daalde in 2022, maar sinds 2023 is er een stijgende trend. De eerder genoemde effecten van registratie- bewustwording, het lerende netwerk en de mogelijke toename van complexere problematiek (zie overzichtsgrafiek VBM’s), lijkt geen afdoende verklaring voor de sterk zichtbare stijging in 2024. Deze recente stijging kan mogelijk worden toegewezen aan de wettelijke wijziging, waardoor vanaf januari 2024 nachtinsluitingen (kamerdeur op slot in de nacht) niet meer zijn toegestaan en daarmee geregistreerd moeten worden. Niet alle instellingen waren namelijk in staat om al in januari 2024 aan de wettelijke richtlijn te voldoen zonder de veiligheid van jongeren in gevaar te brengen (zie brief Jeugdzorg Nederland). De inspectie controleert hierop.
Instellingen gaan nog verschillend om met de registratie van nachtinsluitingen. Dit is een lerend aspect binnen de JeugdzorgPlus organisaties.
Extra toelichting
De registratie van de tijdsduur van de gedwongen afzonderingen is door de tijd heen verbeterd, maar nog niet bij alle organisaties even betrouwbaar. Ook wordt nog niet bij alle afzonderingen de tijdsduur geregistreerd. Verder gebeurt soms dat één afzondering in een kwartaal veel langer duurt (bijv. 12 uur), dan de resterende afzonderingen in dat kwartaal (bijv. 1 uur). Het gemiddelde is gevoelig voor dit soort uitschieters.
De geregistreerde gemiddelde duur van gedwongen afzondering daalde in 2022, maar sinds 2023 is er een stijgende trend. De eerder genoemde effecten van registratie- bewustwording, het lerende netwerk en de mogelijke toename van complexere problematiek (zie overzichtsgrafiek VBM’s), lijkt geen afdoende verklaring voor de sterk zichtbare stijging in 2024. Deze recente stijging kan mogelijk worden toegewezen aan de wettelijke wijziging, waardoor vanaf januari 2024 nachtinsluitingen (kamerdeur op slot in de nacht) niet meer zijn toegestaan en daarmee geregistreerd moeten worden. Niet alle instellingen waren namelijk in staat om al in januari 2024 aan de wettelijke richtlijn te voldoen zonder de veiligheid van jongeren in gevaar te brengen (zie brief Jeugdzorg Nederland). De inspectie controleert hierop.
Instellingen gaan nog verschillend om met de registratie van nachtinsluitingen. Dit is een lerend aspect binnen de JeugdzorgPlus organisaties.
